Portal „Ameryka Indiańska” i projekt Made In Native America tradycyjnie zajmują się ludami tubylczymi Ameryki Północnej. Po tym, gdy „zajrzeliśmy” na południe od Rio Grande (ostatni numer Magazynu Wyspy Żółwia), zaczęliśmy częściej interesować się czym żyją tubylcy Ameryki Południowej.
I kwartał 2024 (styczeń – marzec)
- Paragwaj:
- Główny temat: Sytuacja plemienia Ayoreo.
- Opis: Media zwróciły uwagę na dramatyczną sytuację Ayoreo, będących jednym z ostatnich nieskontaktowanych ludów tubylczych poza obszarem Amazonii. Nielegalne wylesianie oraz zajmowanie ich ziem przez prywatnych właścicieli stanowiło poważne zagrożenie dla ich przetrwania, co skłoniło m.in. włoską firmę do ogłoszenia bojkotu produktów pochodzących z tych terenów.
II kwartał 2024 (kwiecień – czerwiec)
- Ekwador:
- Główny temat: Sprzeciw wobec projektów górniczych.
- Opis: W kwietniu 2024 roku Krajowa Federacja Rdzennych Narodów Ekwadoru (CONAIE) oraz plemię Shuar Arutam stanowczo odrzuciły plany kanadyjskiej firmy Solaris Resources dotyczące nowych projektów wydobywczych. Ruch ten był odpowiedzią na politykę prezydenta, który zakładał rozszerzenie działalności wydobywczej bez dostatecznych konsultacji z lokalnymi społecznościami.
- Meksyk (Chiapas):
- Główny temat: Inkulturacja tradycji indiańskich w praktykach religijnych.
- Opis: W maju 2024 roku doszło do włączenia tradycyjnych elementów kultury indiańskiej do liturgii katolickiej – decyzja, która umożliwiła np. rytualne tańce oraz udział świeckich podczas części ceremonii religijnych, co zostało przyjęte jako krok w kierunku uznania dziedzictwa rdzennych mieszkańców.
III kwartał 2024 (lipiec – wrzesień)
- Brazylia:
- Główny temat: Ochrona terytoriów Amazonii.
- Opis: W tym okresie media podkreślały trwające wysiłki na rzecz ochrony terytoriów rdzennych mieszkańców Amazonii. Organizacje tubylcze apelowały o większe wsparcie międzynarodowe w walce z nielegalnym wylesianiem oraz ekspansją przemysłu górniczego, podkreślając wagę zachowania tradycyjnych obszarów.
IV kwartał 2024 (październik – grudzień)
- Peru:
- Główny temat: Wzmacnianie ochrony rezerwatów przyrody.
- Opis: W odpowiedzi na rosnące zagrożenia ze strony przemysłu wydobywczego i rolniczego, peruwiański rząd ogłosił plany zwiększenia ochrony rezerwatów przyrody zamieszkiwanych przez ludy tubylcze. Decyzje te miały na celu zabezpieczenie tradycyjnych terenów przed eksploatacją.
I kwartał 2025 (styczeń – marzec)
- Kolumbia:
- Główny temat: Autonomia i ochrona terytorialna.
- Opis: W marcu 2025 roku doszło do podpisania przełomowego porozumienia między rządem a przedstawicielami ludów tubylczych, które miało na celu zwiększenie autonomii oraz ochrony ich terytoriów przed dalszą eksploatacją przemysłową.
Podsumowanie kwartalne
- I kwartał 2024:
- Kluczowy temat: Ochrona niedocenianego dziedzictwa kulturowego – zwłaszcza w przypadku plemienia Ayoreo w Paragwaju, gdzie głównym problemem były naruszenia praw ziemskich.
- II kwartał 2024:
- Kluczowy temat: Opór społeczności rdzennych wobec ekspansji przemysłu – widoczny w Ekwadorze przez sprzeciw wobec górnictwa oraz w Meksyku przez integrację tradycji w religii.
- III kwartał 2024:
- Kluczowy temat: Międzynarodowa mobilizacja i walka o ochronę środowiska – w szczególności dotycząca Amazonii w Brazylii, gdzie priorytetem stała się ochrona terytoriów.
- IV kwartał 2024:
- Kluczowy temat: Wzmacnianie ochrony przyrodniczej – przykładem jest Peru, gdzie wprowadzono nowe środki ochronne dla rezerwatów zamieszkiwanych przez ludność tubylczą.
- I kwartał 2025:
- Kluczowy temat: Dialog i kompromis – kolumbijskie porozumienie dotyczące autonomii i ochrony terytoriów symbolizuje możliwy kierunek rozwiązań dla innych państw regionu.
Komentarz redakcyjny
Ostatnie piętnaście miesięcy przyniosło zarówno znaczące sukcesy, jak i poważne wyzwania dla ludów tubylczych Ameryki Łacińskiej. Z jednej strony, przykłady takie jak sprzeciw wobec górnictwa w Ekwadorze czy podpisanie porozumienia w Kolumbii wskazują na postęp w uznawaniu praw rdzennych społeczności oraz ich zdolność do mobilizacji i negocjacji z rządami.
Z drugiej strony, trudna sytuacja plemienia Ayoreo w Paragwaju, zagrożenia wynikające z nielegalnego wylesiania w Brazylii oraz presja przemysłu w Peru pokazują, że wyzwania związane z ochroną tradycyjnych terytoriów i kultury nadal są bardzo aktualne.
Dla europejskich sojuszników – w tym szczególnie dla polskich indianistów – kluczowe jest wsparcie inicjatyw opartych na:
- Międzynarodowej solidarności: Popieranie bojkotu produktów pochodzących z obszarów naruszanych przez rabunkową eksploatację,
- Dialogu społecznym: Wspieranie modelowych rozwiązań, takich jak kolumbijskie porozumienie, które pokazuje, że możliwa jest współpraca między rządami a społecznościami tubylczymi,
- Ochronie środowiska: Aktywne działanie na rzecz zachowania Amazonii oraz rezerwatów przyrody, co ma wymiar globalny.
Podczas gdy sukcesy w zakresie uznania i integracji tradycji rdzennych stanowią inspirację, zagrożenia wynikające z agresywnej eksploatacji zasobów naturalnych i naruszania praw ziemskich powinny być sygnałem do dalszych działań. Europejscy przyjaciele, obrońcy środowiska i działacze praw człowieka mogą tutaj odegrać kluczową rolę, lobbując za przestrzeganiem praw ludów tubylczych i promując zrównoważony rozwój, który szanuje zarówno tradycje kulturowe, jak i naturalne środowisko.
Marek Nowocień
Fot. tytułowa Waldemar Kuligowski