Rocznym podsumowaniom służy zazwyczaj grudzień danego roku lub styczeń roku następnego, ale tyle dobrego się działo w środowisku indianistycznym (o czym dużo pisaliśmy), że dopiero teraz, na początku lutego, zapraszamy do refleksji na temat roku 2023 w Kraju Indian.
Z obszernego pakietu informacji wybieramy znane, ważne i oryginalne, mając świadomość, że czytelnicy zapewne zwrócą uwagę na coś innego – i chętnie się tym podzielą.
W Kanadzie powszechną uwagę zwrócił wybór pierwszego tubylczego premiera prowincji Manitoba. Mowa o byłym raperze i pisarzu Wab Kinew, który poprowadził swoją Nową Partię Demokratyczną do zdecydowanego zwycięstwa nad rządzącymi konserwatystami i objął stanowisko przywódcy prowincji Manitoba. Premier prowincji w Kanadzie jest odpowiednikiem gubernatora stanu w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
Również w Kanadzie rok minął pod znakiem olbrzymich pożarów, które szalały w części północnej Kanady, doprowadzając do wysiedleń tysięcy ludzi z tubylczych społeczności. Konsekwencje zadymienia były odczuwalne nawet w amerykańskim Teksasie.
Ten dramat skomentowała dla Indian Country Today Patty Hajdu, ministra ds. ludności tubylczej w kanadyjskiej Izbie Gmin: Wiemy, że Pierwsze Narody znajdują się niekiedy na pierwszej linii frontu walki ze zmianami klimatycznymi. Dramat polega na tym, że pożary niszczą nie tylko osady tych społeczności, ale też lasy, które zapewniają rozwój lokalnych gospodarek. Pod koniec września 2023 r. organizacja pn. Indigenous Services Canada ogłosiła, że ucierpiało ponad 27 000 osób przebywających w rezerwatach, w ponad 90 społecznościach tubylczych (te dane nie obejmują Eskimosów i Metysów!).
Odbyły się wybory w kanadyjskim Kongresie Pierwszych Narodów (Assembly of First Nations, AFN). Nową szefową została Cindy Woodhouse, szefowa społeczności Pinaymootang First Nation z Manitoby.
Politycznie Woodhouse jest związana z kanadyjskimi Liberałami. Od 2009 r. wspierała Justina Trudeau. Drogę do szefostwa AFN rozpoczęła jeszcze na uniwersytecie na uniwersytecie jako doradca osobistości zaangażowanych na rzecz ludności tubylczej, a w lipcu 2021 r. Woodhouse została wybrana na szefową Zgromadzenia Pierwszych Narodów w Manitobie. Woodhouse była członkinią delegacji Pierwszych Narodów udającej się do Rzymu, aby spotkać się z papieżem Franciszkiem i omówić sprawę szkół z internatem.
Woodhouse posiada tytuł licencjata na Uniwersytecie w Winnipeg i ukończyła program Tribal Leaders w Harvard Business School. W 2021 r., gdy została szefową regionu AFN w Manitobie, była głównym negocjatorem ds. dzieci i rodzin First Nations oraz pozwu zbiorowego, w wyniku którego przyznano tubylczym dzieciom i rodzinom odszkodowania w wysokości ponad 40 miliardów dolarów.
Nowe władze wybrał też Narodowy Kongres Indian Amerykańskich (The National Congress of American Indians, NCAI). Nowym szefem NCAI został przewodniczący plemienia Pechanga Band of Indian Luiseño z siedzibą w Temecula w Kalifornii, Mark Macarro.
Macarro wygrał nieznaczną większością głosów – niewiele ponad 50 procent – i pełni także funkcję delegata ds. regionu Pacyfiku w zarządzie Indian Gaming Association. Macarro zajmował ważne stanowiska polityczne w Kalifornii. Był m.in. członkiem rady ustawy o inwestycjach pracowniczych. Przewodniczącym Komisji ds. Tubylczych Amerykanów hrabstwa Riverside, czy Komisji Historycznej Hrabstwa. Jest także założycielem i przewodniczącym Advocates for Indigenous California Language Survival (AICLS).
Jak komentuje Natives News Online polityka Macarro polegała na wzmacnianiu suwerenności plemiennej, samostanowienia i samowystarczalności gospodarczej, przy jednoczesnej ochronie dziedzictwa kulturowego plemienia.
Nowy przewodniczący NCAI jest doktorem nauk politycznych.
Wybory odbyły się również w kilku plemionach indiańskich USA. Naród Nawaho na prezydenta wybrał jednego z najmłodszych polityków plemiennych, Buu Van Nygrena, na wiceprezydenta Richelle Montoyę, pierwszą kobietę wybraną na to stanowisko. Czirokezi ponownie wybrał Chucka Hoskina Jr. na kolejną kadencję jako głównego wodza. Hoskin i zastępca wodza, Bryan Warner, zwyciężyli zdecydowanie zdobywając ponad 60 procent głosów, przeciwko trzem innym pretendentom.
Sąd Najwyższy USA – po rozprawie z 2022 r. w sprawie Haaland przeciwko Brackeen – potwierdził w 2023 r. prawo stosowane przez plemiona do wyrażania swojej suwerennej władzy w odniesieniu do opieki nad dziećmi, zwanym „ustawą o indiańskim dobrostanie dzieci”.
Sprawa Haaland przeciwko Brackeen to sprawa Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych wniesiona przez stany Teksas, Luizjana i Indiana w USA, która domagała się uznania indiańskiej ustawy o opiece nad dziećmi (ICWA) za niezgodną z konstytucją.
Jak napisał sędzia Sądu Najwyższego Neil Gorsuch: Przyjmując indiańską ustawę o opiece nad dziećmi, Kongres skorzystał z możliwości zabezpieczenia prawa indiańskich rodziców do wychowywania rodzin według własnego uznania; prawa indiańskich dzieci do rozwoju w swojej kulturze… Zanim ustawa o opiece nad tubylczymi dziećmi, ICWA, z 1978 r. oficjalnie potwierdziła prawo trzymania rodzimych dzieci z rodzinami, dzieci indiańskie były odbierane swoim rodzinom na adopcję w znacznie większej skali niż w przypadku dzieci innych narodowości.
Przez prawie dwa stulecia polityka federalna promowała przymusowe separowanie indiańskich dzieci od rodzin i ze społeczności tubylczych poprzez szkoły z internatem, pieczę zastępczą i adopcję” – tak sprawę skomentował sekretarz spraw wewnętrznych Deb Haaland z Laguna Pueblo dla ICT – Ta polityka to nic innego jak atak na autonomię i istnienie plemion, który spowodował traumę u całych rodzin i społeczności odczuwalnych po dziś dzień.
W ciągu roku 2023 obchodzono 55. rocznicę powstania Ruchu Indian Amerykańskich (American Indian Movement, AIM) w Minneapolis (w 1968 r.) oraz 50. rocznicę okupacji osady Wounded Knee (w 1973 r.). Powstanie AIM było związane z „indiańską rebelią”, która objawiała się wieloma spektakularnymi akcjami: m.in. okupacją wyspy Alcatraz, Karawaną Złamanych Traktatów, The Longest Walk, a która zwróciła uwagę nie tylko amerykańskiej, ale i światowej opinii publicznej na „problem indiański” – ciężkie warunki życia Indian w rezerwatach i w miastach, rasizm, morderstwa Indian dokonywane przez „nieznanych sprawców”, gwałty i uprowadzenia kobiet, biedę i polityczne federalne szukany przeciwko władzom plemiennym, ryzyko „prywatyzacji rezerwatów” i wygnania do miast, agresję i nietolerancję wobec tradycyjnych wierzeń i wyznań tubylczych.
Działalność AIM, jako jednej z najbardziej aktywnych organizacji, była początkiem systemowych zmian w Kraju Indian i wielu komentatorów dziś przyznaje, że gdyby nie ówczesna rewolta spod znaku AIM, dzisiaj sytuacja Indian byłaby w USA trudniejsza. Pisaliśmy o tym wielokrotnie i pewnie nie raz do tych wydarzeń jeszcze wrócimy.
Triumfy święcił film War Pony, jak to mówią w branży filmowej: szorstki i bardzo realistyczny. Za reżyserię filmu odpowiada wnuczka Elvisa Presleya i córka Lisy Marie Presley, Riley Keough. Producentem wykonawczym jest Pte Cante Win Poor Bear, Oglala Lakota. Powiedział on, że to właśnie Keough wpadła na pomysł fabuły o życiu w rezerwacie (w filmie występują aktorzy – mieszkańcy rezerwatu Pine Ridge). Film skomentował Jake Coyle z The Associated Press: Rezerwat Pine Ridge w Dakocie Południowej był często przedstawiany w filmach, ale rzadko od środka. Surowy, realistyczny…
Jednak najważniejszym indiańskim wydarzeniem filmowym – również w Polsce – była premiera filmu Czas Krwawego Księżyca (ang. Killers of the Flower Moon) o historii morderstw dokonywanych na członkach społeczności Osedżów w Oklahomie. Reportaż Davida Granna pod takim samym tytułem sfilmował światowej sławy reżyser, Martin Scorsese, a jedną z głównych ról zagrała Lilly Gladstone (Czarna Stopa z Montany) i została już nagrodzona na festiwalach filmowych. O Gladstone napiszemy wkrótce obszerny materiał. Film był konsultowany pod względem historii, tradycji i kultury przez współczesnych Osedżów.
Wśród innych indiańskich filmów popularnych w roku 2023 (choć niekoniecznie w 2023 wyprodukowanych) warto wskazać – obecne również w polskich sieciach streamingowych – takie tytuły jak: serial Reservation Dogs (polski tytuł: Wściekli i rdzenni), Dark Winds (polski tytuł Szepty mroku) czy Frybread Face and Me (polski tytuł: Buła i ja) lub Fancy Dance (również z Lilly Gladstone!).
Zmarła indiańska ikona muzyki rockowej, Robbie Robertson, członek Six Nations Grand River. Pisaliśmy o nim w jednym z tekstów na forum Ameryki Indiańskiej.
Watykan skasował „Doktrynę Odkrycia”, dekrety Kościoła katolickiego, które przez wieki sankcjonowały, usprawiedliwiały i tłumaczyły przez wieki siłowe zajmowanie ziem tubylczych, zniszczenie ludności tubylczej, okradanie ich z dóbr, kolonizację i morderstwa dokonywanie „w imię Boga” wobec ludzi, których uważano za gorszych lub niekiedy odmawiając im człowieczeństwa.
Jak wynika z oświadczenia papieża Franciszka z marca 2023 r. , „Doktryna Odkrycia” nie jest już częścią nauczania Kościoła katolickiego. Papież uznał za potworne cierpienia tubylczych ludów z powodu wywłaszczenia ich ziem… jak również polityki przymusowej asymilacji, promowanej przez ówczesne władze rządowe, mające na celu wyeliminowanie ich tubylczych kultur.
„Doktryna” Kościoła katolickiego była podstawą organizacji Szkół dla Indian z Internatem, prowadzonych przez kościoły w Kanadzie i USA, częstokroć ze szkolnictwem nie mające wiele wspólnego.
Odwołanie „Doktryny” następuje rok po wiekopomnych przeprosinach papieża za szkoły rezydencjalne w Kanadzie, które składał wobec społeczności tubylczych w Kanadzie (wpierw delegacja ludów tubylczych przybyła do Watykanu, a potem papież poleciał do Kanady).
Decyzja o odwołaniu „Doktryny” była szertoko komentowana przez indiańskie media i organziacje religijne i polityczne. Narodowy Kongres Indian Amerykańskich (The National Congress of American Indians, NCAI) oświadczył, że wyraża uznanie dla papieża Franciszka i Kościoła katolickiego za ostateczne odrzucenie odczłowieczającej Doktryny Odkryć i uznanie tego, co ludy tubylcze wiedziały od zawsze – że doktryna ie odzwierciedlała godności i praw ludności tubylczej”. Nie jest tajemnicą, że wiele rządów – w tym Stany Zjednoczone – powoływało się na tę doktrynę, aby usprawiedliwić złe traktowanie ludności tubylczej i przejmowanie naszych ziem.
Coroczny Szczyt Narodów Plemiennych w Białym Domu (The 2023 White House Tribal Nations Summit), w 2023 r. odbywający się w grudniu, był poświęcony sprawom ochrony społeczności indiańskich w świecie po covidzie oraz świecie ery zmian klimatycznych.
Na rozpoczęciu Szczytu Bryan Newland, pochodzący z Bay Mills zastępca sekretarza ds. Indian, powiedział: musimy chronić plemiona i prawo tubylczych społeczności do życia w swoich ojczyznach, do pozostania w nich. Przypomniał uczestnikom Szczytu, że Departament Spraw Wewnętrznych i administracja Bidena-Harris zainwestowały przeszło 120 milionów dolarów w dotacje plemienne na rzecz odporności na zmiany klimatyczne. Dotacja przyznawana jest od 10 lat, ale tegoroczna kwota jest większa niż kwoty z ostatnich 10 lat łącznie – pisze ICT, i dalej: Samo „uznanie zmian klimatycznych” i „uznanie faktu, że rzeczywiście mamy problem ze zmianami klimatycznymi” było najważniejszym wnioskiem dla Nancy James, przewodniczącej społeczności Gwichyaa Zhee Gwich’in, która była członkiem międzynarodowego panelu ds. zmian klimatycznych. Jej naród położony jest osiem mil nad kołem podbiegunowym.
Pomoc finansowa rządu federalnego dotyczy wielu zagadnień, nie tylko spraw klimatycznych – prezydent Joe Biden podpisał zarządzenie wykonawcze, które uławia tubylczym plemionom dostęp do funduszy federalnych i umożliwia im swobodę w ich wydatkowaniu według własnego uznania i potrzeb.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że w 2023 r. ruszyła prezydencka kampania wyborcza, która ma olbrzymie znaczenie dla Kraju Indian. O tym napiszemy więcej pewnie w połowie 2024 r.
Jak niejednoznaczne bywają sprawy związane z narodami tubylczymi pokazuje Projekt Willow na Alasce. Na początku marca 2023 r. administracja Bidena podjęła kontrowersyjną decyzję o zatwierdzeniu Projektu Willow na North Slope na Alasce – czyli decyzję pozwalająca na uruchomienie odwiertów naftowych – co było sprzeczne z jego wcześniejszymi obietnicami dotyczącymi redukcji emisji gazów cieplarnianych. Projekt wzbudził również – negatywne – zainteresowanie na całym świecie. W Waszyngtonie protestowali przedstawiciele wielu tubylczych społeczności lokalnych (m.in. Nuiqsut lub Rada Plemienna Naqsragmiut), z którymi nie zgadzają się przedstawiciele … innych społeczności tubylczych (np. Yup’ik lub federacja Voice of the Arctic Iñupiat).
W 2023 r. Mark Trahant (Szoszon-Bannock), redaktor naczelny Indian Country Today, magazynu, na treści którego wielokrotnie tu się powołujemy, został uhonorowany wprowadzeniem do National Native American Hall of Fame 2023. Nagroda honoruje wielu wielkich tubylczych przywódców i liderów XX wieku, prawników, dziennikarzy, obrońców praw człowieka, pisarzy i artystów. Redakcja ICT skomentowała to tak: Czujemy dumę, gdy nasi liderzy otrzymują zasłużone uznanie ze strony wysoce szanowanych organizacji.
Tubylcza Sieć Środowiskowa (ang. Indigenous Environmental Network, IEN) w maju 2023 r., w ramach Programu Tubylczego Feminizmu IEN (IEN’s Indigenous Feminism’s Program) zorganizowała spotkanie na rzecz odzyskania matriarchatu (pozycji kobiecych w społecznościach indiańskich), w którym uczestniczyło ponad dwadzieścia zaproszonych kobiet tubylczych z całego kontynentu. Uczestniczki i uczestnicy pracowali nad sprawami relacji rozwoju przemysłu wydobywczego a kryzysu zaginionych i zamordowanych rdzennych kobiet (MMIW), a także powiązaniem zapisów indiańskiej ustawy o opiece nad dziećmi ze sprawami urodzeń.
W całym Kraju Indian dzieje się wiele. Nie ma właściwie tygodnia, by indiańskie media i organizacje nie ogłaszały jakichś alertów związanych z zagrożeniami dla społeczności tubylczych i informacji o aktywności w obszarach polityki, kultury, praw człowieka, środowiska i klimatu.
Na podstawie informacji prasowych – m.in. z Native News Online, Indian Country Today, NCN Collective czy Indigenous Environmental Network i innych – zestawienie
opracował Krzysztof M. Mączkowski
fot. fragment ekspozycji poświęconej indiańskiej okupacji wyspy Alcatraz na terenie b. więzienia Alcatraz, wyk. K.M.Mączkowski (2008).